W przedniej, środkowej i tylnej części głowy znajdują się trzy ośrodki mózgowe: Przedni – obejmuje życie rozumowe, a więc to, co można ogarnąć umysłem; tylny – określa talenty i zdolności dostosowania się do otoczenia; środkowy – obejmuje świat odczuć i jest odpowiedzialny za wszystkie zmysły: smak, węch, wzrok, słuch i dotyk.
Zaburzenia węchu – rodzaje
Najprostszym podziałem zaburzeń węchu (dysosmia) jest podział na zaburzenia powonienia ilościowe i jakościowe.
Do zaburzeń ilościowych zaliczamy:
1. anosmia czyli całkowity brak odczuwania zapachów, całkowita utrata węchu;
2. hiposmia – częściowa utrata powonienia;
3. hiperosmia to nadmierne odczuwanie zapachów tzn nadwrażliwość węchowa.
Do zaburzeń jakościowych węchu zaliczamy:
1. parosmia – pacjent odczuwa zapachy niezgodne z rzeczywistością np. zapach świeżych cytrusów jest odczuwany jako zgnilizna;
2. kakosmia to ciągłe bądź napadowe odczuwanie przykrego zapachu;
odczuwanie nieistniejących w rzeczywistości zapachów to tzw. omamy zapachowe czyli phantosomia, halucynacje węchowe są 3. często składową napadów padaczkowych;
agnosomia czyli całkowita utrata zdolności rozpoznawania znajomych zapachów
Zaburzenia oraz utrata węchu – przyczyny
Do przyczyn utraty i pogorszenia węchu zaliczamy przyczyny zarówno neurologiczne jak i laryngologiczne. Najczęściej
1. utrata węchu (anosmia) lub osłabienie powonienia (hiposmia) spowodowane są przez:
2. zwężenia sklepienia węchowego i niedrożność nozdrzy tylnych (np. polipy nosa);
3. skrzywienie przegrody nosowej;
4. infekcje wirusowe i bakteryjne (najczęstsza przyczyna);
5. przewlekła lub ostra niedrożność zatok przynosowych na tle alergicznym;
6. stłuczenie podstawy czaszki;
7. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
8. procesy nowotworowe łagodne i złośliwe (np. oponiak rynienki węchowej);
9. złamania blaszki sitowej z przerwaniem nitek węchowych;
10.tętniaki mózgu uciskające nerw węchowy;
11.cukrzyca;
12.choroba Alzheimera i choroba Parkinsona;
13.leki np. na nadciśnienie i padaczkę oraz niektóre antybiotyki;
14.niedobór witamin i składników mineralnych;
15.utrata węchu samoistna wynikająca z uszkodzenia nabłonka węchowego.
Zaburzenia i utrata węchu – leczenie
Podstawą leczenia zaburzenia powonienia jest leczenie choroby podstawowej i od tego zależy sposób leczenia. W przypadku guzów, polipów i innych zmian rozrostowych konieczne bywa przeprowadzenie operacji chirurgicznej w celu przywrócenia węchu, natomiast chorzy, którzy cierpią na brak węchu z powodu alergicznych chorób nosa pomocne bywa podawanie hydrokortyzonu (glikokortykosteroid) i leków przeciwhistaminowych. W stanach zapalnych skuteczne bywają antybiotyki. Korekcja skrzywienia przegrody nosa lub innej wady anatomicznej powodującej zatkanie nosa i upośledzenie powonienia również wymaga zabiegu chirurgicznego.
Zaburzenia smaku – przyczyny
Wśród najczęstszych stanów mogących prowadzić do zaburzeń odczuwania smaku wymienia się:
1. infekcje górnych dróg oddechowych i ucha środkowego;
2. przebycie radioterapii w obrębie głowy lub szyi;
3. skutki uboczne zażywania niektórych leków (np. antybiotyków, leków przeciwhistaminowych czy środków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego);
4. urazy głowy;
5. zaniedbania higieniczne dotyczące jamy ustnej;
6. zaburzenia węchu;
7. powikłania zabiegów przeprowadzanych w obrębie nosa, uszu czy gardła;
8. utratę komórek odbierających bodźce smakowe, związaną z wiekiem;
9. stosowanie protez zębowych;
10.niedobory składników mineralnych (np. cynku);
11.zaburzenia hormonalne (np. cukrzycę, niedoczynność tarczycy czy hipogonadyzm);
12.zmiany hormonalne związane z ciążą;
13.stany zapalne języka;
14choroby neurologiczne (np. stwardnienie rozsiane).
Zaburzenia smaku – objawy i rodzaje
Zaburzenia smaku obejmują stany od częściowego upośledzenia odczuwania smaków (np. tylko smaku słonego czy słodkiego), aż do całkowitego zniesienia ich percepcji. Wyróżnia się z tego względu cztery główne grupy zaburzeń smaku:
1. aguesię – brak możliwości odczuwania smaków;
2. hypoguesię – częściowe osłabienie odczuwania smaków;
3. dysguesię – opaczne odbieranie bodźców smakowych (pacjent może odczuwać przykre smaki, np. metaliczny czy przypominający spaleniznę);
4. hiperguesię (wzmożone odczuwanie bodźców smakowych);
Warto wspomnieć o jeszcze innym możliwym zaburzeniu smaku, którym są omamy smakowe. Stanowią one problem z zakresu psychopatologii, a doświadczający ich pacjenci odczuwają jakiś smak przy braku bodźców smakowych. W przypadku omamów smakowych chorzy zwykle skarżą się na to, że odbierają oni jakieś nieprzyjemne doznania smakowe.
Zaburzenia smaku – leczenie
Terapia zaburzeń smaku bazuje przede wszystkim na opanowaniu przyczyny ich wystąpienia. W niektórych sytuacjach zmienione odbieranie bodźców smakowych stanowi sytuację przejściową – tak bywa np. w przypadku zapaleń dróg oddechowych, gdzie po ustąpieniu infekcji problem przemija. Jeżeli za zaburzenia smaku odpowiadają przyjmowane przez pacjenta leki, ich odstawienie może przynieść poprawę – należy tutaj jednak zdecydowanie podkreślić, że żadnych preparatów nie można odstawiać na własną rękę, wolno to uczynić dopiero po uzyskaniu zgody od lekarza.
