Endometrioza, czyli wędrująca śluzówka lub gruczolistość zewnętrzna, jest to innymi słowy rozrost błony śluzowej macicy (czyli endometrium) poza jamą macicy: najczęściej w jamie otrzewnej, jajnikach i jajowodach. Endometrioza została opisana już w 1690 przez Daniela Shroena. Endometrioza dotyka co piątą miesiączkującą kobietę. U części z nich endometrioza wywołuje problemy z płodnością. W leczeniu endometriozy stosowana jest najczęściej antykoncepcja hormonalna. Rzadko zdarza się, żeby istniała konieczność wykonania histerektomii, tj. usunięcia macicy.
Endometrioza – przyczyny
Szacuje się, że co piąta kobieta w wieku rozrodczym, która miesiączkuje, cierpi na endometriozę. Częściej chorują trzydziesto-, czterdziestolatki. Jest wiele teorii na temat przyczyn schorzenia, wiadomo, że uwarunkowane jest genetycznie, związane z wysokim poziomem estrogenów. Częściej chorują panie wysokie, szczupłe i rudowłose. Częściej także endometrioza dotyczy kobiet, które cierpią na tzw. choroby z autoagresji, co oznaczałoby, że gruczolistości sprzyja nieprawidłowa praca układu odpornościowego.
Endometrioza – objawy
Uważa się, że za objawy endometriozy odpowiedzialna jest lokalizacja zmian chorobowych oraz odpowiedź zapalna organizmu. Wiodące objawy endometriozy są dwa: ból i niepłodność.
Ból w obrębie miednicy mniejszej to podstawowy objaw endometriozy. Ból często towarzyszy menstruacji, typowo pojawia się kilka dni przed jej początkiem i trwa do jej końca. Mówimy wtedy, że ból ma charakter cykliczny. Może on też pojawiać się niezależnie od fazy cyklu lub być chroniczny (odczuwany prawie bez przerwy). Oprócz bólu zlokalizowanego w miednicy, endometriozie towarzyszą często dolegliwości bólowe innego rodzaju, tj.:
•dyspareunia – ból podczas stosunku, spowodowany obecnością ognisk endometriozy w obrębie więzadeł maciczno-odbytniczych,
•dyzunia – ból podczas oddawania moczu,
•dyschezja – bolesne oddawanie stolca.
Czasem endometrioza jest przyczyną bólu pleców w okolicy lędźwiowej czy nawet bólu w obrębie ud.
Przyczyny pojawiania się bólu w przebiegu endometriozy nie są do końca poznane. Z całą pewnością jest to złożony problem, podobnie jak cały obraz endometriozy. Jedno natomiast wiadomo na pewno – że stopień zaawansowania endometriozy, ilość i głębokość wszczepów enometrialnych czy zrostów nie koreluje z nasileniem dolegliwości bólowych. Tak więc pacjentki z niewielkim zaawansowaniem endometriozy nierzadko mają dużo większe dolegliwości niż kobiety z ciężką endometriozą.
Objawem endometriozy zlokalizowanej w jajowodach może być również niepłodność. Trzeba jednak od razu zaznaczyć, że nie wszystkie kobiety z endometriozą cierpią na niemożliwość zajścia w ciążę. Problem ten dotyczy głównie tych pacjentek, u których endometrioza dotknęła jajników i jajowodów, szczególnie jeśli doszło do powstania zrostów. Zrosty mogą bowiem prowadzić do mechanicznego zamknięcia drogi dla komórki jajowej od jajnika, przez lejek jajowodu, aż do jego bańki, gdzie zwykle dochodzi do spotkania z plemnikiem i zapłodnienia. Ponadto, w przypadku zajęcia jajników, kobieta chora na endometriozę często przechodzi operacje w obrębie jajników, doprowadzające nieuchronnie do zmniejszenia ich wielkości. W momencie zdiagnozowania endometriozy, część lekarzy zaleca podjęcie decyzji o dziecku jak najwcześniej, gdyż później może być to niemożliwe ze względu na dalszy rozrost tkanki błony śluzowej wewnątrz miednicy mniejszej. Nie wyjaśniono jeszcze do końca, w jakich mechanizmach endometrioza doprowadza często do niepłodności, oprócz czynnika mechanicznego, o którym wspomniano wyżej. Prawdopodobnie niebagatelną rolę odgrywa tu również czynnik zapalny, mający udział w przebiegu tego schorzenia, oraz lokalnie zmienione środowisko hormonalne. W płynie znajdującym się w pęcherzykach jajnikowych oraz w jamie otrzewnej stwierdza się u kobiet z endometriozą podwyższone stężenia tzw. mediatorów stanu zapalnego. Wiążą się one z powstaniem lokalnie „wrogiego”, cytotoksycznego środowiska, ze zwiększonym poziomem wykładników stresu oksydacyjnego.
Doprowadza to do pogorszenia warunków dla wzrastania pęcherzyków jajnikowych, a także do degradacji komórek jajowych, uszkodzenia ich DNA, a także zmniejszenia integralności plemników i ich ruchliwości. Może też dochodzić do uszkodzenia zarodka. Ponadto, przy endometriozie upośledzona jest funkcja jajowodów jako transportera zarodka do jamy macicy. Dodatkowo, udowodniono, że w przypadku endometriozy nabłonek jajowodów wiąże plemniki, uniemożliwiając ich przedostawanie się do komórki jajowej. Plemniki znajdujące się w drogach rodnych kobiet z endometriozą wykazują również zmniejszoną zdolność do „przywierania” do komórki jajowej. Co więcej, prawidłowe endometrium w jamie macicy tych kobiet ma obniżoną zdolność do przyjęcia zarodka. Lokalne zaburzenia układu odpornościowego wiążą się też z powstaniem autoprzeciwciał, które wiążą się z endometrium, jak również prawdopodobnie z komórką jajową, plemnikiem, zarodkiem i jajowodem. Zwiększone stężenie estrogenów doprowadza natomiast do zmniejszenia wrażliwości endometrium na progesteron, hormon kluczowy w zagnieżdżeniu się zarodka i utrzymaniu ciąży.
W przypadku endometriozy objawy słabną po zajściu w ciążę, a zanikają w czasie menopauzy. Poza sztandarowymi dwoma, wymienionymi powyżej, w przebiegu endometriozy mogą wystąpić również inne problemy, bardzo niespecyficzne, jak:
•biegunki,
•zaparcia,
•wzdęcia,
•nudności,
•śródcykliczne krwawienia z dróg rodnych,
•obfite miesiączki,
•krwiomocz,
•krwawienia z przewodu pokarmowego,
•osłabienie organizmu,
•silny PMS (zespół napięcia przedmiesiączkowego).
Na koniec warto wspomnieć, że u kobiet z endometriozą częściej niż w populacji ogólnej stwierdza się różne choroby o podłożu autoimmunologicznym, jak niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), toczeń układowy (SLE), chorobę Sjögrena, stwardnienie rozsiane, a także alergie i astmę.